Deze pagina geeft bijzonderheden over deze werf. Als u de pagina gelezen hebt kunt u hem sluiten. U komt dan terug op de detailpagina over het schip.
Er ging in de metingen nog
al eens iets fout bij het overnemen van de werfnaam: vaak kregen de scheepsmeters de naam van de werf niet te zien
maar werd die verteld door de schipper of de eigenaar. De meters schreven op wat ze dachten te horen.
Bovendien was het handschrift van de meters niet altijd even duidelijk, dus bij het digitaliseren
van de scheepsgegevens ging ook nog wel eens wat mis. We hebben getracht de naam van de werf
te achterhalen zoals die door de werf zelf het vaakst gebruikt werd. In dit geval dus:
"Gebr. Van der Wijk".
De werfcode is: =Wijk-Veendam
Desgewenst kunt u alle metingen van schepen van deze werf inzien, onafhankelijk van de spelling die in de metingen voor de werf gebruikt is.
Het adres van de werf was Beneden Dwarsdiep in Veendam.
Er staan 126 metingen voor deze werf in de database. Daarvan zijn er 5 eerste (of enige) metingen, dus met redelijke zekerheid unieke schepen.
De werf bouwde hoofdzakelijk binnenschepen.
Het eerste bouwjaar (dus niet meetjaar!) dat in de metingen voor de werf vermeld wordt is 1896.
Het laatste bouwjaar dat in de metingen voor de werf vermeld wordt is 1923.
Afgezien van overduidelijke schrijffouten en misinterpretaties komen we in de metingen de volgende namen
voor de werf tegen:
Later is de werf overgenomen of opgevolgd door de werf Remkes en Bodewes in Veendam.
Is dit één werf en is de naam af en toe verminkt, of zijn het er twee, namelijk die van "Van der Wijk" en "Van Wijk"? De Wervenlijst van Binnenvaarttaal maakt er twee werven van, maar ik houd het op één.
De Stichting Maritiem-Historische Databank (MarHisData) geeft geen uitsluitsel. Ze noemen de werf "Gebr. van Wijk (later W. van Wijk)" maar als je kijkt in de beschrijvingen van de daar gebouwde schepen (Bijvoorbeeld de koftjalk Neerlandia) dan is er in de entry van 1909-05-01 sprake van "Van Wijk", maar in de entry van 19.02.1960 van "Van der Wijk". En zo zijn er meer. Volgens Binnenvaarttaal zouden de werven ook nog eens vlak bij elkaar gelegen hebben.
Ik vind het verschil niet heel sterk, en ik kan uit de scheepsmetingen niet veel onderscheid maken. Ook in Delpher kom je de scheepsbouwers Van der Wijk vaak tegen, maar Van Wijk? Eigenlijk nooit [1]. Dus, nogmaals, ik houd het op één werf totdat iemand me van het tegendeel kan overtuigen.
De eerste keer dat we de werf buiten de metingen om tegenkomen is op 4 juli 1891. De nieuwe Veendammer Courant meldt die dag: "Van de werf van den scheepsbouwer F. van der Wijk te Veendam werd j.1. Maandag een overdekte ijzeren praam, groot 40 ton, te water gelaten, voor schipper Koert Haarlemmer van Ommelanderwijk". Dus F. van der Wijk, nog geen gebroeders; en hij bouwt al in ijzer, niet meer in hout. Maar kennelijk bouwde hij dat schip niet aan het Beneden Dwarsdiep, want pas bijna een jaar later, op 13 april 1892 vermeldt de Nieuwe Veendammer Courant: "F. van der Wijk te Veendam heeft de oude, sedert jaren niet gebruikte, helling van P. Smid aan het beneden dwarsdiep aangekocht om daar ijzeren schepen te bouwen. Het perceel behoorde aan de firma van Linge."
Koopt hij de werf misschien voor zijn zoons? Al op 23 oktober 1893 meldt het Nieuws van de Dag: "Van de werf van de scheepsbouwmeesters Gebrs. v. d. Wijk, te Veendam, is met goed gevolg te water gelaten een ijzeren lichterschip, voor het vervoer van vee over de Zuiderzee, voor rekening van den Heer J. de Haan, te Leeuwarden. Van een tweede, nog grooter, wordt de kiel gelegd, alsook van een ijzeren schuit voor rekening van schipper Vervoort, te Stadskanaal." Gebroeders, dus: Harm en Warnder van der Wijk. Overigens komt F. van der Wijk nog enkele malen terug als smid, met een smederij aan de Molenstreek in Veendam. Kennelijk nemen de broers (of één van de broers) die ook over, want in 1924 biedt Harm van der Wijk de smederij te koop aan.
In 1897 bouwen de broers een "stalen tjalkschip": de Nederland. De tewaterlating wordt vermeld in het Algemeen Handslsblad, en het is ook één van de eerste schepen van de werf dat gemeten is. Daarna zien we regelmatig kleine advertenties van de gebroeders in de Nieuwe Veendammer Courant, meestal voor tweedehands schepen, en af en toe ook een artikeltje over tewaterlatingen, zowel in de plaatselijke als in de landelijke pers.
Warnder van der Wijk wordt in 1909 als getuige-deskundige gehoord naar aanleiding van een dodelijk ongeluk bij de te waterlating van een schip op een werf in Sappemeer. Van der Wijk schept een beetje op: "Hij heeft ruim 250 maal een schip van zijn werf te water gelaten [...]". Maar dat is dan toch niet allemaal nieuwbouw. Daar zal het nodige hellingen voor onderhoud bij geweest zijn. Overigens is 250 schepen, nieuw en onderhoud, tussen 1893 en 1907 inderdaad iets om best trots op te zzijn.
Het adres Beneden Dwarsdiep komt regelmatig terug, het wordt bijvoorbeeld genoemd in een advertentie van een notaris die twee bolpramen zal veilen op "een nader te bepalen datum". Ze zijn te bezichtigen bij de werf van de Gebr. Van der Wijk. Later, in 1917, geeft een andere notaris een heel ander adres: Boven Westerdiep, bij de Kleine Laan. Het Boven Westerdiep is inmiddels gedempt, de Kleine Laan bestaat niet meer, dus dat is maar van betrekkelijke waarde. De woning van één van de broers misschien? Of waren er toch twee werven?
Kennelijk is er tot 1912 juridisch niets geregeld over de verhouding tussen de broers, en werken ze beiden voor eigen rekening. Maar in januari 1912 verandert dat: "Blijkens akte den 12 Februari 1918 voor den notaris D. A. THOLEN te Veendam verleden, hebben de heeren HARM VAN DER WIJK en WARNDER VAN DER WIJK, beiden scheepsbouwmeester en yzersmid, wonende te Veendam, aangegaan eene vennootschap onder de firma „Gebroeders van der Wijk" ten doel hebbende de aannemingen tot het bouwen, herstellen en uitrusten van schepen, alsmede het koopen en verkoopen van schepen voor de vaart, zoo binnen als buiten het land, benevens het dryven eener ijzersmederij en den handel in Rywielen. De vennootschap is gevestigd te Veendam [en] heeft een aanvang genomen 1 Januari 1912."
Op 12 mei 1923 overlijdt Warnder van der Wijk, die dan bijna 58 jaar is. We weten uit een akte van de Kamer van Koophandel dat nog in datzelfde jaar de werf wordt verkocht aan de heren Remkes en Bodewes uit Hoogezand. Die adverteren nog een half jaar lang met de goodwill van de vorige eigenaren. Opvallend is dat ze op 2 november 1923 nog adverteren als "Remkes en Bodewes, v/h Gebr. v. Wijk". Jawel: Van Wijk, zonder Der! Maar een maand later is dat gecorrigeerd: "Remkes en Bodewes, v/h Gebr. v.d. Wijk".
Een jaar later biedt Harm van der Wijk ook de smederij aan de Molenstraat te koop aan: "Te Koop. Wegens ongesteldheid: de sedert onheuglijke Jaren druk beklant geweest zijnde electr. gedreven Burgersmederij van VAN DER WIJK, Veendam, Molenstreek, bestaande uit ruime werkplaats met afzonderlijke afdeeling voor rijwielen. Nette burgerbehuizing [...]. Ruim voorterrein, erf en tuin, alles in uitstekenden staat van onderhoud en gelegen op drukken florissanten stand, nabijheid station. Het geheel is ook voor vele andere doeleinden geschikt." Wegens ongesteldheid? Kennelijk is Harm dus ook ziek.
Daarna loopt het spoor van de gebroeders Van der Wijk dood, maar niet dat van de werf: die wordt tot 1928 voortgezet door Remkes en Bodewes, en na het overlijden van Bodewes (door een ongeluk op de werf, bij het lassen) door B. Remkes. Zie aldaar.
Heel opmerkelijk is dat van de 126 metingen van schepen die op deze werf gebouwd zijn, er maar vijf "eerste metingen" zijn. Andersom gezegd: bij de eerste meting werd voor deze schepen dus vrijwel nooit de naam van de werf vermeld. Dat was niet verplicht en kennelijk hadden de Groninger en Veendammer scheepsmeters er niet zo'n behoefte aan. Jammer voor de latere navorsers: er zullen dus wel meer schepen op de werf zijn gebouwd dan de lijst met metingen aangeeft, maar die zijn óf nooit gemeten, óf de naam van de werf is nooit opgegeven. En zo eindig ik dit stuk zoals ik het begonnen ben: als er na verloop van tijd een werfnaam aan een al wat ouder schip gekoppeld moet worden is de vergissing "Van Wijk" in plaats van "Van der Wijk" snel gemaakt.
(JS, mei 2022)
Aanvullingen en verbeteringen zijn altijd welkom! E-mail ze naar wervenlijst[at]s2ho.nl
Vervang [at] door een apestaartje (@). Zo krijgen wij beduidend minder spam!